Hệ thống Di tích Nhà tù Côn Đảo: Hành trình trở về ký ức dân tộc
Nhà tù Côn Đảo (huyện Côn Đảo, tỉnh Bà Rịa – Vũng Tàu) được mệnh danh là “địa ngục trần gian” – nơi từng giam giữ và tra tấn hàng vạn chiến sĩ cách mạng suốt hơn một thế kỷ. Những bức tường rêu phong, xà lim lạnh lẽo, những khu biệt giam tàn khốc vẫn còn đó như chứng tích sống động về một giai đoạn lịch sử bi thương nhưng hào hùng của dân tộc. Ngày nay, giữa Côn Đảo thanh bình với biển xanh, cát trắng, ký ức về quá khứ vẫn vang vọng, trở thành bài học sâu sắc về lòng yêu nước và ý chí kiên cường cho các thế hệ hôm nay và mai sau.
Nhà tù Côn Đảo – “Địa ngục trần gian”
Giá trị lịch sử
Nhà tù Côn Đảo là một trong những di tích lịch sử bi tráng nhất của dân tộc Việt Nam. Dưới ách thống trị của thực dân Pháp và sau đó là chính quyền Mỹ – Ngụy, nơi đây trở thành minh chứng rõ nét cho chế độ đàn áp tàn bạo đối với các chiến sĩ cách mạng và người yêu nước. Với hệ thống nhà tù kiên cố, các hình thức tra tấn dã man và điều kiện sinh hoạt khắc nghiệt, Côn Đảo từng được thế giới gọi là “địa ngục trần gian”.
Lịch sử hình thành
Thời kỳ thực dân Pháp (1862 – 1954)
Ngày 1/2/1862, Thống đốc Nam Kỳ Bonard ký quyết định thành lập Nhà tù Côn Đảo, biến quần đảo này thành nơi lưu đày tù chính trị. Trong thời gian cai trị, thực dân Pháp không ngừng mở rộng hệ thống nhà tù với nhiều khu giam giữ hà khắc như Trại Phú Hải, Trại Phú Tường và đặc biệt là Chuồng Cọp Pháp – nơi các tù nhân bị giam trong không gian chật hẹp, tối tăm và phải chịu những hình thức tra tấn man rợ.
Thời kỳ Mỹ – chính quyền Sài Gòn (1955 – 1975)
Sau khi thực dân Pháp rút khỏi Đông Dương, chính quyền Việt Nam Cộng hòa tiếp quản và mở rộng quy mô nhà tù Côn Đảo. Với sự hậu thuẫn của Mỹ, nhiều khu giam mới được xây dựng như Trại Phú Bình (Chuồng Cọp Mỹ), nơi các chiến sĩ cách mạng bị tra tấn bằng những phương thức vô cùng tàn bạo. Đây cũng là giai đoạn Côn Đảo trở thành công cụ đàn áp quy mô lớn, giam giữ hàng chục nghìn tù chính trị.
Sau năm 1975
Khi đất nước hoàn toàn thống nhất, hệ thống nhà tù Côn Đảo chính thức chấm dứt hoạt động. Năm 1979, Bộ Văn hóa – Thông tin công nhận Khu di tích lịch sử Côn Đảo là di tích quốc gia với 17 điểm di tích thành phần, trở thành nơi lưu giữ những ký ức đau thương nhưng đầy tự hào của dân tộc Việt Nam.
Hệ thống nhà tù trong 113 năm (1862-1975) đã xây dựng 127 phòng, 42 xà lim, 504 phòng “biệt lập Chuồng cọp” và 18 sở tù. Được chia thành các trại Phú Hải (trại 2), Phú Sơn (trại 3), Phú Thọ (trại 1), Phú Tường (trại 4), Phú Phong (trại 5), Phú Hưng (trại 8) và trại an ninh chuồng bò. Trong đó, trại Phú Hải được xây dựng vào năm 1862, chỉnh trang kiên cố năm 1896. Đây là trại giam lớn nhất ở Đông Nam Á. Tất cả các trại đều có nhiều phòng giam, khu tra tấn, hành hạ người tù Côn Đảo dã man và tàn độc
1. Trại 1: Còn gọi các tên: Banh III, Lao III, trại Bác Ái, trại Phú Thọ. Trại 1 được xây dựng năm 1928, với tổng diện tích 12.700m2 trong đó diện tích phòng giam là 1.200m2. Thời Pháp gồm có 3 dãy phòng giam, trong đó có 2 dãy phòng giam tập thể và 1 dãy biệt lập, 1 khu nhà bếp, 1 khu bệnh xá. Sau Cách mạng tháng 8-1945 trại giam này được chỉnh trang lại còn 2 dãy phòng giam (từ phòng 1-8). Thời Mỹ - Ngụy, xây thêm 2 phòng 9 và 10 phía sau bệnh xá. Đặc biệt phòng 10, Mỹ - Ngụy dùng làm khu biệt lập để bổ sung cho khu chuồng cọp nên được ngăn ra 15 khu biệt giam. Người tù bị giam ở đây đã đặt cho nó một biệt danh là: “Biệt lập chuồng gà”.
2. Trại 2: Còn được biết đến qua các tên Banh I, lao I, trại Cộng Hòa và sau cùng được gọi là trại Phú Hải (11/1974). Trại 2 được xây dựng năm 1862 và chỉnh trang lại kiên cố năm 1896 với tổng diện tích 12.015m2, trong đó diện tích phòng giam 2.915m2, nhà phụ thuộc 1.531m2; khoảng trống, cây xanh 7.569m2. Trại 2 bao gồm 10 phòng giam tập thể, 01 phòng giam đặc biệt, 20 xà lim (hầm đá), 01 hầm xay lúa (thời Mỹ ngụy chuyển thành bệnh xá), 01 khu đập đá. Ngoài ra còn có các công trình phụ như: Câu lạc bộ, phòng hớt tóc, nhà bếp, nhà ăn, giảng đường, nhà nguyện, phòng trật tự, nhà kho, văn phòng giám thị và sân vườn. Đây là trại giam lớn và cổ nhất ở Côn Đảo, nơi đây mang đậm dấu tích của các thời kỳ lịch sử.
Ngày 1/2/1862, Thống đốc Nam Kỳ Bonard ký quyết định thành lập Nhà tù Côn Đảo, biến quần đảo này thành nơi lưu đày tù chính trị. Trong thời gian cai trị, thực dân Pháp không ngừng mở rộng hệ thống nhà tù với nhiều khu giam giữ hà khắc như Trại Phú Hải, Trại Phú Tường và đặc biệt là Chuồng Cọp Pháp – nơi các tù nhân bị giam trong không gian chật hẹp, tối tăm và phải chịu những hình thức tra tấn man rợ.
Thời kỳ Mỹ – chính quyền Sài Gòn (1955 – 1975)
Sau khi thực dân Pháp rút khỏi Đông Dương, chính quyền Việt Nam Cộng hòa tiếp quản và mở rộng quy mô nhà tù Côn Đảo. Với sự hậu thuẫn của Mỹ, nhiều khu giam mới được xây dựng như Trại Phú Bình (Chuồng Cọp Mỹ), nơi các chiến sĩ cách mạng bị tra tấn bằng những phương thức vô cùng tàn bạo. Đây cũng là giai đoạn Côn Đảo trở thành công cụ đàn áp quy mô lớn, giam giữ hàng chục nghìn tù chính trị.
Sau năm 1975
Khi đất nước hoàn toàn thống nhất, hệ thống nhà tù Côn Đảo chính thức chấm dứt hoạt động. Năm 1979, Bộ Văn hóa – Thông tin công nhận Khu di tích lịch sử Côn Đảo là di tích quốc gia với 17 điểm di tích thành phần, trở thành nơi lưu giữ những ký ức đau thương nhưng đầy tự hào của dân tộc Việt Nam.
Hệ thống nhà tù trong 113 năm (1862-1975) đã xây dựng 127 phòng, 42 xà lim, 504 phòng “biệt lập Chuồng cọp” và 18 sở tù. Được chia thành các trại Phú Hải (trại 2), Phú Sơn (trại 3), Phú Thọ (trại 1), Phú Tường (trại 4), Phú Phong (trại 5), Phú Hưng (trại 8) và trại an ninh chuồng bò. Trong đó, trại Phú Hải được xây dựng vào năm 1862, chỉnh trang kiên cố năm 1896. Đây là trại giam lớn nhất ở Đông Nam Á. Tất cả các trại đều có nhiều phòng giam, khu tra tấn, hành hạ người tù Côn Đảo dã man và tàn độc
1. Trại 1: Còn gọi các tên: Banh III, Lao III, trại Bác Ái, trại Phú Thọ. Trại 1 được xây dựng năm 1928, với tổng diện tích 12.700m2 trong đó diện tích phòng giam là 1.200m2. Thời Pháp gồm có 3 dãy phòng giam, trong đó có 2 dãy phòng giam tập thể và 1 dãy biệt lập, 1 khu nhà bếp, 1 khu bệnh xá. Sau Cách mạng tháng 8-1945 trại giam này được chỉnh trang lại còn 2 dãy phòng giam (từ phòng 1-8). Thời Mỹ - Ngụy, xây thêm 2 phòng 9 và 10 phía sau bệnh xá. Đặc biệt phòng 10, Mỹ - Ngụy dùng làm khu biệt lập để bổ sung cho khu chuồng cọp nên được ngăn ra 15 khu biệt giam. Người tù bị giam ở đây đã đặt cho nó một biệt danh là: “Biệt lập chuồng gà”.
Trại Phú Thọ - Nhà tù Côn Đảo
2. Trại 2: Còn được biết đến qua các tên Banh I, lao I, trại Cộng Hòa và sau cùng được gọi là trại Phú Hải (11/1974). Trại 2 được xây dựng năm 1862 và chỉnh trang lại kiên cố năm 1896 với tổng diện tích 12.015m2, trong đó diện tích phòng giam 2.915m2, nhà phụ thuộc 1.531m2; khoảng trống, cây xanh 7.569m2. Trại 2 bao gồm 10 phòng giam tập thể, 01 phòng giam đặc biệt, 20 xà lim (hầm đá), 01 hầm xay lúa (thời Mỹ ngụy chuyển thành bệnh xá), 01 khu đập đá. Ngoài ra còn có các công trình phụ như: Câu lạc bộ, phòng hớt tóc, nhà bếp, nhà ăn, giảng đường, nhà nguyện, phòng trật tự, nhà kho, văn phòng giám thị và sân vườn. Đây là trại giam lớn và cổ nhất ở Côn Đảo, nơi đây mang đậm dấu tích của các thời kỳ lịch sử.
Trại Phú Hải - Nhà tù Côn Đảo
3. Trại 3: Còn gọi các tên: Banh II, Lao II, Trại Nhân Vị, trại Phú Sơn. Trại được xây dựng năm 1916, nằm cạnh Banh I với tổng diện tích 13.228m2 trong đó diện tích phòng giam 2.414m2, nhà phụ thuộc 854m2, khoảng trống, cây xanh 9.960m2. Banh II bao gồm 13 phòng giam tập thể, 01 khu biệt lập có 14 xà lim, 01 phòng tối. Ngoài ra còn có các công trình phụ như: Phòng y tế, nhà ăn, nhà bếp, câu lạc bộ, phòng hớt tóc, phòng trật tự, văn phòng giám thị và sân vườn.
Cổng Banh II (Trại Phú Sơn) - Nhà tù Côn Đảo.
4.Trại 4: Còn gọi là Banh III phụ, Lao III phụ, trại Phu Bác Ái, trại Phú Tường. Xây dựng năm 1941 với tổng diện tích 5.804m2, trong đó diện tích phòng giam là 962m2, nhà phụ thuộc: 152m2, khoảng trống: 4.690m2. Bao gồm 08 phòng giam tập thể (chia làm 2 dãy, mỗi dãy 4 phòng); công trình phụ: nhà bếp, nhà kho, bệnh xá và sân vườn.
5.Chuồng Cọp Pháp: Xây dựng năm 1940 với tổng diện tích là 5.475m2 trong đó diện tích phòng giam là 1.408m2, phòng tắm nắng: 1.873m2, khoảng trống: 2.194m2. Bao gồm: 120 phòng biệt giam (chia làm 2 khu, mỗi khu 60 phòng, bên trên có song sắt kiên cố và có hành lang ở giữa dành cho cai ngục, trật tự đi lại kiểm soát, hành hạ người tù. Ngoài ra còn có 60 phòng không có mái che được gọi là “Phòng tắm nắng” (chia làm 4 dãy, mỗi dãy 15 phòng). Phòng tắm nắng còn là nơi để dùng hành hạ, phơi nắng, phơi mưa người tù hoặc là lôi người tù ra đó để đánh đập, tra tấn.
6.Trại 5: Còn gọi là trại Phú Phong được xây dựng năm 1962 với tổng diện tích: 3.594m2 trong đó diện tích phòng giam 1.400m2, bao gồm 12 phòng giam tập thể chia làm 3 dãy (mỗi dãy 4 phòng) và một khu nhà bếp.
7. Trại 6: Còn gọi là trại Phú An, xây dựng năm 1968 với tổng diện tích: 42.140m2 trong đó: Diện tích phòng giam 2.556m2, nhà phụ thuộc: 696m2, nhà ở: 27m2, khoảng trống: 38.861m2. Trại bao gồm 20 phòng giam và 8 xà lim được chia làm 2 khu A và B, (mỗi khu có 10 phòng giam và 4 xà lim). Ngoài ra còn có nhà bếp, nhà ăn, nhà trật tự.
8.Trại 7: Còn gọi là trại Phú Bình hay “Chuồng cọp kiểu Mỹ”. Trại được xây dựng năm 1971 với tổng diện tích: 25.741m2, trong đó: diện tích phòng giam 2.562m2, nhà phụ thuộc: 637m2, nhà ở: 173m2, khoảng trống: 22.369m2. Trại bao gồm: 384 phòng biệt giam chia ra làm 4 khu: AB - CD - EF- GH. Mỗi khu có 2 dãy, mỗi dãy 48 phòng, nhà kho, nhà bếp, văn phòng giám thị, bệnh xá. Quanh trại được bao bọc bởi hàng rào dây thép gai và tường bê tông.
10.Trại 9: Khi Mỹ - ngụy đang cho đổ bê tông nền, đúc cột dựng trại, thì Hiệp định Paris ký kết nên trại này đã bị bỏ dở.
11.Khu biệt lập Chuồng Bò: Được hình thành năm 1876 nhằm mục đích phục vụ nhu cầu nuôi bò cung cấp thực phẩm cho bộ máy cai trị tù. Nơi đây còn là cơ sở nuôi dê, ngựa, heo, gà, vịt, bồ câu; có lúc nơi đây kiêm luôn làm rẫy, đốn củi với tên gọi kép Sở Rẫy - Chuồng Bò, Sở Củi - Chuồng Bò. Ban đầu khu chuồng bò gồm 2 chuồng nhốt bò, một hầm chứa phân bò. Hầm phân bò sau 3m chia 2 ngăn có hệ thống cống dẫn ngầm từ chuồng nuôi bò sang. Bên cạnh đó còn có thêm 24 hộc chứa heo.
18 Sở tù gồm Sở Lưới, Sở Ruộng, Sở Làm Đá, Sở Kéo Cây, Sở Chuồng Bò, Sở Lò Gạch, Sở Lò Vôi, Sở Muối, Sở Bãn Chế, Sở Tiêu, Sở Rẫy An Hải, Sở Cỏ Ống, Sở Hòa Ni, Sở Bông Hồng (sở Bông Hường), Sở Rẫy Ông Lớn, Sở Ông Đụng, Sở Vệ Sinh, Sở Đất Dốc.Hệ thống nhà tù Côn Đảo. Các sở này lần lượt xuất hiện trước sau không đồng loạt, nhằm 2 mục đích: Phục vụ toàn diện các mặt đời sống cho bộ máy hành chánh của địch và cho đời sống của người tù trên đảo; Cải tạo người tù bằng lao động khổ sai.
Trong lịch sử, thực dân Pháp và đế quốc Mỹ đã xây dựng nhiều trại giam và khu biệt lập, gồm:
Cổng Banh II (Trại Phú Sơn) - Nhà tù Côn Đảo.
4.Trại 4: Còn gọi là Banh III phụ, Lao III phụ, trại Phu Bác Ái, trại Phú Tường. Xây dựng năm 1941 với tổng diện tích 5.804m2, trong đó diện tích phòng giam là 962m2, nhà phụ thuộc: 152m2, khoảng trống: 4.690m2. Bao gồm 08 phòng giam tập thể (chia làm 2 dãy, mỗi dãy 4 phòng); công trình phụ: nhà bếp, nhà kho, bệnh xá và sân vườn.
Hệ thống phòng giam bí mật tại trại Phú Tường - Côn Đảo
5.Chuồng Cọp Pháp: Xây dựng năm 1940 với tổng diện tích là 5.475m2 trong đó diện tích phòng giam là 1.408m2, phòng tắm nắng: 1.873m2, khoảng trống: 2.194m2. Bao gồm: 120 phòng biệt giam (chia làm 2 khu, mỗi khu 60 phòng, bên trên có song sắt kiên cố và có hành lang ở giữa dành cho cai ngục, trật tự đi lại kiểm soát, hành hạ người tù. Ngoài ra còn có 60 phòng không có mái che được gọi là “Phòng tắm nắng” (chia làm 4 dãy, mỗi dãy 15 phòng). Phòng tắm nắng còn là nơi để dùng hành hạ, phơi nắng, phơi mưa người tù hoặc là lôi người tù ra đó để đánh đập, tra tấn.
Chuồng Cọp Pháp - Nhà tù Côn Đảo
6.Trại 5: Còn gọi là trại Phú Phong được xây dựng năm 1962 với tổng diện tích: 3.594m2 trong đó diện tích phòng giam 1.400m2, bao gồm 12 phòng giam tập thể chia làm 3 dãy (mỗi dãy 4 phòng) và một khu nhà bếp.
7. Trại 6: Còn gọi là trại Phú An, xây dựng năm 1968 với tổng diện tích: 42.140m2 trong đó: Diện tích phòng giam 2.556m2, nhà phụ thuộc: 696m2, nhà ở: 27m2, khoảng trống: 38.861m2. Trại bao gồm 20 phòng giam và 8 xà lim được chia làm 2 khu A và B, (mỗi khu có 10 phòng giam và 4 xà lim). Ngoài ra còn có nhà bếp, nhà ăn, nhà trật tự.
8.Trại 7: Còn gọi là trại Phú Bình hay “Chuồng cọp kiểu Mỹ”. Trại được xây dựng năm 1971 với tổng diện tích: 25.741m2, trong đó: diện tích phòng giam 2.562m2, nhà phụ thuộc: 637m2, nhà ở: 173m2, khoảng trống: 22.369m2. Trại bao gồm: 384 phòng biệt giam chia ra làm 4 khu: AB - CD - EF- GH. Mỗi khu có 2 dãy, mỗi dãy 48 phòng, nhà kho, nhà bếp, văn phòng giám thị, bệnh xá. Quanh trại được bao bọc bởi hàng rào dây thép gai và tường bê tông.
Trại giam Phú Bình (Chuồng cọp kiểu Mỹ).
9. Trại 8: Còn gọi là trại Phú Hưng được xây dựng năm 1971 với tổng diện tích: 26.200m2. Trại bao gồm: 20 phòng giam và 8 xà lim, chia ra làm 2 khu, mỗi khu 10 phòng và 4 xà lim, cùng các công trình phụ, như nhà Giám thị, vọng gác. Bao quanh trại là hệ thống hàng rào dây thép gai.10.Trại 9: Khi Mỹ - ngụy đang cho đổ bê tông nền, đúc cột dựng trại, thì Hiệp định Paris ký kết nên trại này đã bị bỏ dở.
11.Khu biệt lập Chuồng Bò: Được hình thành năm 1876 nhằm mục đích phục vụ nhu cầu nuôi bò cung cấp thực phẩm cho bộ máy cai trị tù. Nơi đây còn là cơ sở nuôi dê, ngựa, heo, gà, vịt, bồ câu; có lúc nơi đây kiêm luôn làm rẫy, đốn củi với tên gọi kép Sở Rẫy - Chuồng Bò, Sở Củi - Chuồng Bò. Ban đầu khu chuồng bò gồm 2 chuồng nhốt bò, một hầm chứa phân bò. Hầm phân bò sau 3m chia 2 ngăn có hệ thống cống dẫn ngầm từ chuồng nuôi bò sang. Bên cạnh đó còn có thêm 24 hộc chứa heo.
18 Sở tù gồm Sở Lưới, Sở Ruộng, Sở Làm Đá, Sở Kéo Cây, Sở Chuồng Bò, Sở Lò Gạch, Sở Lò Vôi, Sở Muối, Sở Bãn Chế, Sở Tiêu, Sở Rẫy An Hải, Sở Cỏ Ống, Sở Hòa Ni, Sở Bông Hồng (sở Bông Hường), Sở Rẫy Ông Lớn, Sở Ông Đụng, Sở Vệ Sinh, Sở Đất Dốc.Hệ thống nhà tù Côn Đảo. Các sở này lần lượt xuất hiện trước sau không đồng loạt, nhằm 2 mục đích: Phục vụ toàn diện các mặt đời sống cho bộ máy hành chánh của địch và cho đời sống của người tù trên đảo; Cải tạo người tù bằng lao động khổ sai.
Trong lịch sử, thực dân Pháp và đế quốc Mỹ đã xây dựng nhiều trại giam và khu biệt lập, gồm:
- 9 trại giam chính: Phú Thọ, Phú Hải, Phú Sơn, Trại 4, Trại 5, Phú An, Phú Bình (Chuồng Cọp Mỹ), Phú Hưng, Trại 9.
- 2 khu biệt giam đặc biệt: Chuồng Cọp Pháp (Trại Phú Tường) và Chuồng Cọp Mỹ.
- Hàng trăm phòng giam tập thể, phòng giam biệt lập và xà lim.
Ngoài ra còn có các khu vực như Hầm bò, Lò vôi, Sở Cò, Cầu tàu 914 – nơi ghi dấu sự hy sinh của hàng trăm tù nhân khi lao động khổ sai, và Nghĩa trang Hàng Dương – nơi an nghỉ của hàng vạn chiến sĩ cách mạng.
Trải nghiệm tham quan Nhà tù Côn Đảo
Vị trí – thời gian mở cửa
Hệ thống Nhà tù Côn Đảo nằm trên trục đường Nguyễn Chí Thanh, trung tâm Côn Đảo.
Giờ mở cửa: từ 8h00 đến 17h00 hằng ngày.
Giá vé tham khảo
- Người lớn: 50.000 đồng/lượt
- Học sinh, người cao tuổi: khoảng 20.000 đồng/lượt
- Trẻ em dưới 6 tuổi: miễn phí
(Vé tham quan bao gồm các điểm: Trại Phú Hải, Chuồng Cọp Pháp, Chuồng Cọp Mỹ, Dinh Chúa Đảo, Bảo tàng Côn Đảo)
Hoạt động tham quan nổi bật
- Trải nghiệm không gian ngột ngạt tại Chuồng Cọp Pháp và Chuồng Cọp Mỹ để cảm nhận rõ hơn sự tàn khốc của chế độ giam cầm.
- Lắng nghe thuyết minh, câu chuyện để cảm nhận rõ nét hơn sự tàn khốc thời chiến tranh
- Dâng hương tưởng niệm tại Nghĩa trang Hàng Dương – nơi yên nghỉ của hơn 20.000 chiến sĩ cách mạng, trong đó có Anh hùng LLVTND Võ Thị Sáu.
Lưu ý khi tham quan
- Giữ trật tự, nói khẽ, đi nhẹ để tôn trọng không gian linh thiêng.
- Không chạm tay vào hiện vật, tuân thủ hướng dẫn của cán bộ di tích.
- Chuẩn bị nước uống, mũ, ô để tránh nắng.
Nhà tù Côn Đảo không chỉ là một di tích lịch sử mà còn là biểu tượng bất khuất của tinh thần yêu nước Việt Nam. Những bức tường đá rêu phong, những chiếc cùm sắt hoen gỉ và các câu chuyện bi hùng vẫn vang vọng, nhắc nhở mỗi người về một quá khứ đau thương nhưng đầy tự hào. Hôm nay, Côn Đảo đã khoác lên mình diện mạo mới của một điểm đến du lịch nổi tiếng, nhưng ký ức về “địa ngục trần gian” sẽ mãi khắc sâu trong tâm trí những ai từng đặt chân đến mảnh đất thiêng liêng này.
Tác giả bài: hngan
Những tin mới hơn
Những tin cũ hơn
Tin xem nhiều
Cuốn sổ tay hướng dẫn giảm nhựa với thông tin liên quan về vật liệu nhựa, về vai trò của chúng trong đời sống và làm sao để sử dụng các sản phẩm từ nhựa một cách bền vững và thân thiện với môi trường hơn.
